Meszczeryn Iwan h. Pogoń tatarska (ok. 1588–1653), stronnik moskiewski Władysława IV, cześnik smoleński. Był synem Jurja Semenowicza, sługi (dworzanina?) carskiego, i Maryny Stepanówny Łośmińskiej, ziemianki połockiej. Pochodził z rodziny noszącej w Moskwie nazwisko Meszczerynow i wywodzącej się od Meszczera Gireja, wnuka cara kasimowskiego, osiedlonej początkowo w księstwie bielskim, a następnie w Wasilewiczach nad granicą smoleńsko-orszańską, w Smoleńszczyźnie należącej do W. Ks. Lit., a potem do Moskwy. W czasie wojny smoleńskiej (1610–12) M. z oddziałem ochotników najeżdżał w imieniu królewicza Władysława IV, obranego carem, ziemie pograniczne, spustoszył Wielkie Łuki, zdobył Toropiec i objął w imieniu Władysława Newel, Siebież i Krasne, uczestniczył także w walkach o Białą. Latem 1613 woj. newelski Wałujew porozumiewał się za jego pośrednictwem z Aleksandrem Gosiewskim, wzywając pomocy polskiej i przestrzegając przed zamierzoną koronacją na cara Michała Romanowa. Od króla Zygmunta III otrzymał następnie M. w zarząd pograniczny zamek Newel. Po zakończeniu działań wojennych Zygmunt III nadał mu Strzałki i Matianowo w stanie muszkowskim w Smoleńszczyźnie. Posiadał ponadto wieś Starosiele w stanie wietlickim.
Działalność M-a jako starosty newelskiego niepokoiła władze carskie. Pełnomocnikom cara Michała Romanowa, udającym się na zjazd nad Polanówkę w czerwcu 1619, polecono wyrazić protest, że M. otrzymał w zarząd jako dzierżawca pograniczny Newel, mimo że był «carskim izmiennikiem». Protest ten nie został uwzględniony i wkrótce potem w sierpniu 1620 M. wysłał list do carskiego wojewody Wielkich Łuków, w którym odmawiał Michałowi Romanowowi tytułu cara. Otrzymał odpowiedź, w której nazwano go «mużykiem» i «worem». W czasie wojny smoleńskiej 1632/3 r. M. starał się pozyskać dla sprawy króla Władysława IV dowódcę carskiego Artemija Izmajłowa. W nagrodę za udział w wojnie otrzymał w r. 1634 wieś Łopatkino wraz z 10 innymi w stanie berezańskim woj. smoleńskiego. W czasie przygotowań do wojny tureckiej w r. 1646 król dał M-owi list przypowiedni na zwerbowanie 400 Kozaków dońskich. Od Władysława IV uzyskał godność dworzanina pokojowego JKM i cześnika smoleńskiego.
M. zmarł w Strzałkach 1 V 1653 i został tamże pochowany. Pozostawił wdowę, Tatianę Michajłownę Polibiankę, z pochodzenia szlachciankę rosyjską spod Toropca, która zmarła 19 V 1656 w Janowie na Podlasiu, dokąd schroniła się w dobie «potopu». M. miał siedmiu synów: Łukasza, Mikołaja, Jana Józefa (zob.), Dymitra, Piotra, Hrehorego i Aleksandra, oraz cztery córki, z których jedną poślubił Konstanty Wyhowski, brat hetmana Jana. Z synów Piotr i Hrehory polegli 22 X 1656 pod Filipowem; Dymitr był w r. 1655 chorążym husarskiej chorągwi Michała Kazimierza Radziwiłła, a w r. 1662 rotmistrzem chorągwi kozackiej w dywizji lewego skrzydła podległej Michałowi Pacowi. Otrzymał potem stolnikostwo smoleńskie.
Kojałowicz, Compendium, s. 228, 229, 232; Niesiecki; Uruski; – Darowski A., Zatargi o starostów pogranicznych 1618–1654, w: tenże, Szkice historyczne, S. 3, Pet. 1897 s. 192–4, 231; Hruševs’kyj M., Istorija Ukraïny-Rusy, IX cz. 2 s. 1412, 1450; Kubala L., Jerzy Ossoliński, W. 1924 s. 439; Solov’ev S., Istorija Rossii s Drevnejšich Vremen, Moskva 1961 kn. V t. 9 s. 154, 155, 171; – Akty Juž. i Zap. Ross., III 557, XI 719–20; Akty Moskovskogo Gosudarstva, S. Pet. 1890 I 412; Pamjatniki diplomatičeskich snošenij Moskovskago gosudarstva s Pol’sko-Litovskim, T. V: 1609–1615, Wyd. S. A. Belokurov, Moskva 1913 s. 422; – B. Jag.: rkp. 906 k. 454; B. Ossol.: rkp. 189 s. 23–26; B. PAN w Kr.: rkp. 367 k. 316.
Tadeusz Wasilewski